(Mensingeweer 1877 - 1933 Amsterdam)
Anna Sipkema (afb. a) werd geboren in het Groningse dorpje Mensingeweer en groeide op in een doopsgezind milieu in Borne en Edam, waar haar vader dominee was. Op school bleek al snel dat de jonge ‘Annie’ goed kon tekenen en in 1894 wordt ze op 17-jarige leeftijd toegelaten aan de Rijksnormaalschool voor Teekenonderwijzers in Amsterdam. In 1897 sluit ze deze opleiding af met het diploma handtekenen en in 1903 behaalt ze haar M1-akte tekenen, zodat ze voor de klas mag staan. Een jaar later wordt Sipkema aangenomen als tekenlerares aan de Dagteeken- en Kunstambachtsschool voor Meisjes in Amsterdam.
Naast haar docentschap is Sipkema begin 1900 werkzaam als kunstnijveraar en grafisch ontwerpster. Zo maakt ze boekbanden, kalenders, boekillustraties, batiks, houtsneden en decors voor keramiek. In 1905 wordt ze aspirant lid en vanaf 1907 is ze volwaardig lid van de Nederlandsche Vereeniging voor Ambachts- en Nijverheidskunst (VANK).
In 1903 en 1904 ontwerpt Sipkema de bloem-en-blad-kalenders van uitgeverij C.A.J. van Dishoeck in Bussum (afb. b en c). Ze verzorgt zowel het ontwerp als de lithografie van de kalenderbladen. Haar sierlijke art-nouveau-ontwerpen worden goed ontvangen in de pers. ‘Het is bepaald een zeer prettig geheel geworden’, schrijft de bekende kunstnijveraar Theo Molkenboer op 14 november 1903 in het kunstminnende damesblad Lente. ‘Al zouden om meer dan één reden de letters en cijfers niet altijd even fraai te noemen zijn, de zeer rijk afwisselende versieringen van de randen zijn des te beter. Ook om de uitvoering verdient deze kalender allen lof; niet alleen is de compositie van bloemslingers in de randen dikwijls zeer aangenaam van samenstel, ook de teekening, de vorm van de bladeren, de lijningen van de hoofdmotieven zijn op bijna alle platen even aardig.’
Rechts: c. Kalenderblad (litho) met zonnebloemen, ‘Bloem en Blad’ kalender voor 1904, uitgeverij C.A.J. van Dishoeck
Sipkema’s bekendste werk zijn echter de boekbanden die ze tussen 1901 en 1911 ontwerpt voor uitgeverijen als H.C.A. Campagne, Egeling’s Boekhandel, P.N. van Kampen en L.J. Veen. Haar art-nouveau-bandontwerpen bestaan uit een elegant lijnenspel dat vaak de gehele band (voorplat, rug en achterplat) beslaat of uit een golvend decor van gestileerde bloemen. Ook maakt ze enkele bandtekeningen met een strakke geometrische vlakversiering.
Haar boekbanden sieren de uitgaven van bekende schrijvers als Henri Borel (Van de engelen, 1901 en De leugen der eer, 1903, afb. d), Carmen Sylva (Overdenkingen, 1901 en Gedachten, circa 1902), Anna de Savornin Lohman (Vrouwenliefde in de literatuur, 1902) en Stijn Streuvels (Bloemlezing, circa 1905 en daarna als serieband voor ‘Uit Stijn Streuvels werken’). Daarnaast maakt ze boekbanden voor christelijke lectuur, zoals Een apostel der XIXde eeuw (1903), Terug naar het vaderhuis (1903, afb. e), Trouwe harten (1904) en Een apostolische huiszegen (1903). Veel bandontwerpen worden door de uitgevers hergebruikt voor andere titels.
Na 1910 raakt de art nouveau uit de mode en stopt Sipkema met het ontwerpen van boekbanden. In 1908 begint ze met handweven. Vanaf 1912 is ze lid van de Bond voor Nederlandsche Handweefkunst en neemt ze deel aan tentoonstellingen van deze club. Ook geeft ze weeflessen op de Dagteeken- en Kunstambachtsschool voor Meisjes, die in 1924 opgaat in het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs. Haar handweefsels uit de jaren twintig voor bijvoorbeeld doeken, kleedjes, lopers, tassen en kussenovertrekken zijn vormgegeven in een Bauhaus-achtige stijl met geometrische patronen. De weefsels zijn onder meer te koop bij kunstnijverheidsatelier De Kerkuil in Haarlem.
Helaas is er weinig bekend over het persoonlijke leven van Anna Sipkema. Volgens kennissen en nazaten was ze een bescheiden en onafhankelijke vrouw, die een enigszins teruggetrokken leven leidde dat volledig in het teken stond van de kunst en haar docentschap. Ze is nooit getrouwd en was tot aan haar dood in 1933 werkzaam als lerares aan de kustnijverheidsschool.
Auteur: Sipke van de Peppel
Geraadpleegde bronnen
Marjan Groot, Vrouwen in de vormgeving 1880-1940, Uitgeverij 010, Rotterdam 2007
www.anno1900.nl (website van Sipke van de Peppel)